De Participatiewet komt eindelijk écht in beweging. Hoe ga je hier als gemeente slim mee om?

De nieuwe Participatiewet in Balans vraagt van gemeentes meer aandacht voor de menselijke maat en het maken van besluiten die beter aansluiten op de persoonlijke situatie van belanghebbenden. Dit brengt voor participatieprofessionals een ingewikkeld spanningsveld met zich mee; enerzijds wil je oog hebben voor de menselijke maat en het individu, anderzijds is er beperkte financiële ruimte.

Ook zorgt een hoge werkdruk er regelmatig voor dat participatie-teams niet voldoende tijd en ruimte hebben om te anticiperen op de nieuwe Participatiewet in Balans, of weten niet goed hoe zij dit aan moeten vliegen. We gingen met Ray Geerling – adviseur, manager en trainer Sociaal Domein – in gesprek over dit spanningsveld en wat deze toekomstige wijzigingen betekenen voor gemeentes, inwoners en participatieprofessionals.

De effecten van de nieuwe Participatiewet in Balans op de dagelijkse praktijk

De Participatiewet in Balans vraagt van gemeenten en professionals meer aandacht voor de menselijke maat. Professionals moeten volgens deze wetswijziging, die in de loop van 2025 ingaat, beter oog hebben voor de individuele situaties en behoeften van inwoners. Steeds meer gemeentes merken de effecten van de Participatiewet in Balans nu al in de dagelijkse praktijk. Zo baseren steeds meer rechters hun uitspraken op de menselijke maat en sturen zij aan op minder ingrijpende maatregelen of besluiten waarmee doelstellingen ook behaald kunnen worden.

In diverse gemeentes wordt al voortvarend geanticipeerd op de Participatiewet in Balans, vertelt Ray. “Deze gemeentes werken alvast aan nieuw beleid, maken andere keuzes waarbij men meer oog heeft voor de individualiteit van de inwoner én er wordt meer ingezet op maatwerk. Er wordt van professionals in de uitvoering gevraagd om meer mee te denken met de inwoner en samen tot een passende oplossing te komen.” Dit kan volgens Ray niet alleen leiden tot een betere dienstverlening voor de inwoners van de gemeente, maar kan ook het vertrouwen van burgers in de (lokale) overheid vergroten.

Wat betekent dit concreet voor participatieprofessionals?

Ray vertelt: “Wanneer je als inkomensconsulent meer oog moet hebben voor de individuele situatie van burgers en meer in moet zetten op maatwerk, vraagt dit van je dat je meer de tijd neemt om onderzoek te doen naar individuele situaties en individuele aanvragen te beoordelen. Veel participatieprofessionals willen dit erg graag incorporeren in hun dagelijkse werkzaamheden, maar ervaren nu al een te hoge werkdruk. Dit komt mede doordat inwoners steeds complexere en meer diverse hulpvragen hebben, maar ook vanwege de krapte op de arbeidsmarkt en de toenemende vergrijzing”. Hoewel de wetswijziging wat Ray betreft een goede eerste stap is om aan te sluiten bij de veranderende behoeften van de Nederlandse maatschappij, brengt de wetswijziging dus wel de nodige uitdagingen met zich mee.

Wat kunnen gemeentes en participatieprofessionals doen om met deze uitdagingen om te gaan?

Ray pleit ervoor dat gemeenten en professionals automatisering toepassen wanneer het gaat om het uitvoeren van simpele handelingen en werkzaamheden. “Zo kunnen we meer tijd vrijmaken om aan maatwerk te doen waar dat nodig is en onze aandacht en energie spenderen aan dat wat er echt toe doet: de dienstverlening aan onze inwoners.” Voordat gemeentes zover zijn dat de werkzaamheden anders ingericht worden, zijn we echter natuurlijk wel een tijd verder.

Direct aan de slag

Daarom is het volgens Ray belangrijk dat gemeentes direct aan de slag gaan met beleid, het aanpassen van werkprocessen en het informeren van de uitvoerende professionals in aanloop naar de Participatiewet in Balans. Het is enorm belangrijk dat iedere professional weet wat er nu en in de toekomst van diegene verwacht wordt.

Ray vertelt: “Het is cruciaal dat alle professionals binnen de gemeente voldoende op de hoogte zijn van de manier waarop zij individualisering, het toepassen van de menselijke maat en het evenredigheidsbeginsel kunnen invullen binnen de Participatiewet in Balans.”

Wat kun je als professional nu al doen?

Het is belangrijk dat professionals zich goed laten informeren over de wetswijzigingen en wat dit betekent voor de uitvoeringspraktijk. Professionals en organisaties die zich daarover willen laten informeren worden door Ray van harte uitgenodigd om deel te nemen aan de Masterclass ‘De Participatiewet Eindelijk in Beweging’. Daar kunnen inkomensconsulenten, beleidsmedewerkers bijstandsconsulenten, klantmanagers en andere participatieprofessionals vakgenoten ontmoeten, actuele kennis opdoen en leren van Ray Geerling, expert op dit gebied. Tijdens de Masterclass, die op 8 oktober plaatsvindt in Meppel, komen onder meer de volgende onderwerpen aan bod:

• De toepassing van inlichtingenplicht en de gevolgen voor de aanvraagprocedure;
• De personenkring van de Participatiewet;
• De toepassing van de individualisering, het leveren van maatwerk, de invulling van het begrip de menselijke maat en de invulling van het evenredigheidsbeginsel;
• Ontwikkelingen met betrekking tot het begrip middelen, wanneer is er reden om op een nadere wijze rekening te houden met inkomen en vermogen bij het vaststellen van het recht;
• De toeleiding naar de arbeidsmarkt en de invloed van de wijzigingen van de Participatiewet op basis van het breed offensief;
• Handhaven en de verhouding tussen recht en doelmatigheid;
• De toekomstige wijzigingen van de Participatiewet en op welke wijze kan men nu al in de uitvoering hierop anticiperen;
• Recente jurisprudentie en de gevolgen voor de uitvoering.